دواپس چیست؟ همه چیز درباره Devops به زبان ساده

تصور کنید در یک کنسرت بزرگ نشسته‌اید؛ چراغ‌ها خاموش می‌شوند و ناگهان صدای هماهنگ ده‌ها ساز فضا را پر می‌کند. اگر تنها یک نوازنده از ریتم جا بماند، تمام آن هارمونی دلنشین به‌هم می‌ریزد.

حال همین تصویر را به دنیای فناوری بیاورید؛ جایی که تیم‌های توسعه و عملیات باید مثل یک ارکستر دقیق و هماهنگ عمل کنند تا محصول نهایی بی‌نقص به دست مشتری برسد. اینجاست که دواپس (DevOps) وارد صحنه می‌شود.

 دواپس رویکردی است که با ترکیب فرهنگ همکاری، فرایندها و ابزارهای مناسب، تضمین می‌کند توسعه، تست و تحویل نرم‌افزار روان، سریع و هماهنگ انجام شود.

به زبان ساده، دواپس همان رهبر ارکستری است که در دنیای فناوری هماهنگی ایجاد می‌کند و تجربه‌ای بی‌نقص برای مشتری می‌سازد. در ادامه با مفهوم دواپس و نقش آن در توسعه نرم‌افزار بیشتر آشنا می‌شوید.

دواپس (DevOps) چیست؟

دواپس (DevOps) ترکیبی از دو واژه‌ Development (توسعه) و Operations (عملیات) است و به مجموعه‌ای از روش‌ها، ابزارها و فرهنگ کاری اشاره دارد که هدفش یکپارچه‌سازی و خودکارسازی فرایندهای توسعه نرم‌افزار و مدیریت IT است. به زبان ساده، DevOps پلی بین تیم توسعه نرم‌افزار و تیم عملیاتی است که نرم‌افزار را اجرا می‌کند.

این مفهوم از حدود سال ۲۰۰۷ شکل گرفت تا فاصله بین توسعه و عملیات را کاهش دهد و بتواند به سرعت نیازهای کاربران را برآورده کند، بدون آن که عملکرد نرم‌افزار آسیب ببیند.

تصور کنید تیم توسعه نرم‌افزار شما بسیار سریع کدنویسی می‌کند، ولی تیم عملیات نمی‌تواند با همان سرعت آن‌ها را اجرا و تحویل دهد. DevOps این شکاف را پر می‌کند و باعث هماهنگی و سرعت بیشتر در کل فرایند می‌شود.

چرا DevOps به وجود آمد؟

در روش‌های سنتی، تیم‌های توسعه و عملیات کاملاً جدا بودند و نرم‌افزارها تنها هر چند ماه یا سال یک بار به‌روزرسانی می‌شدند. ولی امروزه کاربران انتظار دارند نرم‌افزار سریع‌تر به‌روزرسانی شود و قابلیت‌های جدید به‌طور مداوم در دسترس قرار گیرد.

DevOps پاسخی به این نیازهاست و هدف آن سرعت بخشیدن به فرایند تولید نرم‌افزار، ایجاد جریان مستمر و ارتقای کیفیت است. در این رویکرد، تیم‌ها با همکاری نزدیک، اتوماسیون فرایندها و فرهنگ مشترک، به سمت اهداف مشترک حرکت می‌کنند.

در دواپس، توسعه‌دهندگان، تیم IT، امنیت و دیگر افراد مرتبط در تمام مراحل تولید نرم‌افزار نقش فعال دارند و کارهای تکراری یا بین تیمی به‌صورت خودکار انجام می‌شود.

کاربرد دواپس چیست؟

دواپس یک روش و چارچوب کاری است که کمک می‌کند نرم‌افزار سریع‌تر توسعه پیدا کند و با کیفیت بالاتر عرضه شود و تغییرات بدون خطا به سیستم اصلی اضافه شوند. 

با ابزارهایی مثل خودکارسازی تست‌ها و انتشار مداوم نرم‌افزار (CI/CD)، تیم‌ها می‌توانند سریع‌تر کار کنند و اشتباه‌ها را کاهش دهند.

استفاده از دواپس در توسعه نرم‌افزار مهم است، چون به تیم‌ها کمک می‌کند ایده‌های جدید را سریع‌تر اجرا کنند و شرکت‌ها بهتر و سریع‌تر به نیازهای بازار پاسخ دهند. 

به‌طورکلی، کاربردهای اصلی دواپس عبارت‌اند از:

۱. تسریع تحویل نرم‌افزار

دواپس باعث می‌شود ویژگی‌ها و به‌روزرسانی‌ها سریع‌تر منتشر شوند. با روش‌هایی مثل یکپارچه‌سازی مستمر (CI) و تحویل مستمر (CD)، فرایندهای تکراری خودکار می‌شوند و زمان انتقال کد به محیط تولید کاهش می‌یابد. این موضوع به سازمان‌ها امکان می‌دهد سریع‌تر به بازار پاسخ دهند و رقابت کنند.

۲. افزایش پایداری و اطمینان

با انتشار مداوم و تغییرات کوچک، احتمال خطا کمتر می‌شود. برخلاف به‌روزرسانی‌های بزرگ و پرریسک، دواپس روی انتشار تدریجی و قابل کنترل تمرکز دارد. نتیجه، کاهش خرابی و زمان کوتاه‌تر بازیابی از مشکلات است و اعتماد کاربران بیشتر می‌شود.

۳. بهبود همکاری بین تیم‌ها

دواپس دیوارهای سنتی بین تیم‌های توسعه، عملیات و امنیت را برمی‌دارد. این همکاری باعث شفافیت، هماهنگی بهتر و اشتراک اطلاعات می‌شود و همه تیم‌ها در مسیر موفقیت سازمان نقش فعال دارند.

تفاوت دواپس با روش‌های سنتی توسعه نرم افزار چیست؟

برای درک جایگاه دواپس در توسعه نرم‌افزار باید تفاوت آن با روش‌های سنتی را درک کنید. به همین دلیل، تفاوت رویکرد را با مدل‌های سنتی مثل روش آبشاری (Waterfall) و روش چابک (Agile) بررسی می‌کنیم.

روش آبشاری (Waterfall) 

مدل آبشار (Waterfall) روشی خطی و مرحله‌ای در توسعه نرم‌افزار است که هر مرحله بعد از پایان مرحله قبلی شروع می‌شود. ابتدا نیازمندی‌ها و طراحی سیستم مشخص‌شده، سپس پیاده‌سازی، تست و استقرار انجام می‌شود و خروجی هر مرحله، ورودی مرحله بعدی است. 

این مدل به برنامه‌ریزی دقیق و مستندسازی کامل در ابتدای پروژه نیاز دارد و مزیت اصلی آن سادگی و شفافیت است، به همین دلیل برای پروژه‌های کوچک با نیازهای مشخص مناسب است.

 با این حال، انعطاف‌پذیری پایینی دارد و ایجاد تغییر یا اصلاح خطاها بعد از شروع پروژه سخت و پرهزینه است، چون تست نهایی تا پایان پروژه انجام نمی‌شود و اصلاحات زمان‌بر خواهد بود.

روش چابک (Agile)

روش چابک (Agile) توسعه نرم‌افزار را به‌صورت تکراری و دوره‌ای انجام می‌دهد و کارها را به بازه‌های کوتاه (Sprint)، (معمولاً دو تا چهار هفته) تقسیم می‌کند. این مدل روی همکاری با مشتری و پاسخ سریع به تغییرات بازار تمرکز دارد و امکان ارائه سریع‌تر محصول را فراهم می‌کند.

 در پایان هر دوره، تیم یک نسخه قابل استفاده از نرم‌افزار ارائه می‌دهد و بازخورد مشتری را دریافت می‌کند تا تغییرات لازم سریع اعمال شوند. 

مزیت اصلی این روش انعطاف بالا و تمرکز بر نیاز مشتری است، ولی روش چابک کمتر به مسائل استقرار و نگهداری توجه دارد و ممکن است تیم‌ها در چرخه‌ای بی‌پایان از به‌روزرسانی‌ها گرفتار شوند که مدیریت منابع را سخت می‌کند.

روش دواپس (DevOps)

دواپس (DevOps)، «قطعه گمشده پازل چابک» است و کمک می‌کند اصول چابک در کل چرخه توسعه نرم‌افزار، از طراحی تا استقرار و نگهداری، اجرا شود. اگر روش چابک به ما می‌گوید چه چیزی و چگونه بسازیم، دواپس نشان می‌دهد چطور سریع و مطمئن آن را به مشتری برسانیم.

دواپس قطعه گمشده برای برتری چابک است

دواپس در عمل وعده «تحویل مداوم» چابک را عملی می‌کند. در روش چابک، هدف ارائه نرم‌افزار سریع در چرخه‌های کوتاه است، ولی اگر تست و استقرار به‌صورت دستی و کند انجام شود، سرعت تحویل پایین می‌آید. 

دواپس این مشکل را با خودکار کردن تست و استقرار (Continuous Delivery) حل می‌کند. ابزارهایی مثل زیرساخت به عنوان کد (IaC) و پایپ‌لاین‌های CI/CD باعث می‌شوند که محصول به‌صورت سریع و خودکار از محیط توسعه به محیط تولید منتقل شود. این کار سرعت توسعه و تحویل را هماهنگ می‌کند و سازمان را در رقابت جلو می‌اندازد.

به‌طورکلی، در دواپس، برنامه‌نویسان و مهندسان عملیات با هم در یک تیم کار می‌کنند و همه مراحل نرم‌افزار، از نوشتن کد تا انتشار و نگهداری، را خودشان انجام می‌دهند. این همکاری باعث می‌شود نرم‌افزار سریع‌تر آماده و تحویل شود.

جدول مقایسه دواپس، چابک و آبشاری

جدول زیر تفاوت روش‌های آبشاری، چابک و دواپس را به‌طور خلاصه نشان می‌دهد:

ویژگی	مدل آبشار (Waterfall)	مدل چابک (Agile)	مدل دواپس (DevOps)
ساختار	خطی و مرحله‌ای	تکراری و افزایشی	یکپارچه و خودکار
چرخه توسعه	بلند و غیرقابل تغییر	کوتاه و تکراری	مداوم و خودکار
مدیریت تغییر	دشوار و پرهزینه	قابل انعطاف	سریع و خودکار
تیم‌ها	توسعه و عملیات جدا	تیم توسعه کوچک	تیم ترکیبی توسعه و عملیات
تحویل نرم‌افزار	پس از پایان پروژه	در پایان هر چرخه	خودکار و مداوم (CI/CD)
تمرکز اصلی	برنامه‌ریزی و مستندسازی	توسعه و بازخورد مشتری	کل چرخه نرم‌افزار
بازخورد مشتری	در پایان پروژه	در هر Sprint	مداوم و لحظه‌ای
مزایا	مناسب پروژه‌های کوچک و ثابت، مستندسازی دقیق	تحویل سریع، انعطاف‌پذیر، پاسخگو به نیاز مشتری	تحویل سریع، کیفیت بالا، مقیاس‌پذیر
معایب	انعطاف‌نذیر نیست، رفع اشکال پرهزینه	مدیریت منابع دشوار، توجه کم به عملیات	پیچیدگی، هزینه اولیه بالا، مقاومت فرهنگی

مزایای و معایب دواپس چیست؟

پیاده‌سازی دواپس با وجود مزایای زیاد، چالش‌هایی هم به همراه دارد که باید به آن‌ها توجه کنید. شناخت نقاط قوت و ضعف آن کمک می‌کند با دید واقع‌بینانه وارد مسیر دواپس شوید.

مزایای دواپس چیست؟

دواپس با ترکیب تیم‌های توسعه و عملیات و خودکارسازی کارها، باعث می‌شود نرم‌افزار سریع‌تر و با کیفیت بالاتری تحویل داده شود. از مهم‌ترین مزایای آن عبارت‌اند:

• تحویل سریع‌تر محصول: با خودکارسازی فرایندها، ویژگی‌ها و به‌روزرسانی‌ها سریع‌تر آماده و تحویل مشتری می‌شوند.
• کیفیت بهتر نرم‌افزار: تست‌های خودکار مشکلات را زود شناسایی می‌کنند و محصول پایدارتر و با کیفیت‌تر خواهد بود.
• همکاری بیشتر تیم‌ها: دواپس باعث می‌شود تیم توسعه و عملیات با هم همکاری کنند و مسئولیت مشترک داشته باشند.
• کارایی و مقیاس‌پذیری بالاتر: انجام خودکار کارهای تکراری زمان بیشتری برای کارهای خلاقانه می‌دهد و مدیریت حجم کار زیاد آسان‌تر می‌شود.
• امنیت و پایداری بیشتر: بررسی‌های امنیتی و تست‌ها به‌صورت خودکار انجام می‌شوند تا مشکلات امنیتی کاهش یابد.
• انعطاف‌پذیری و نوآوری سریع‌تر: با معماری میکروسرویس و ابزارهای خودکار، سازمان‌ها می‌توانند سیستم‌های پیچیده را بهتر مدیریت کنند.
• رضایت بالاتر مشتری: تحویل سریع قابلیت‌های جدید و رفع سریع مشکلات تجربه بهتری برای کاربران ایجاد می‌کند.

معایب DevOps چیست؟

با اینکه دواپس مزایای زیادی دارد، اجرای آن ممکن است با چند چالش همراه باشد:

• مقاومت فرهنگی: تغییر فرهنگ سازمان و کار تیمی ممکن است با مخالفت کارکنان روبه‌رو شود.
• هزینه و پیچیدگی اولیه: راه‌اندازی ابزارها، زیرساخت‌ها و آموزش تیم‌ها زمان و منابع زیادی می‌طلبد.
• پیچیدگی فنی: یکپارچه‌سازی ابزارها و خودکارسازی فرایندها می‌تواند سیستم را پیچیده کند، به‌خصوص اگر سازمان آماده نباشد.
• نیاز به هماهنگی مداوم: برای حفظ کیفیت و ثبات محصول، تیم‌ها باید به‌طور دائم داده‌ها و ارتباطات را مدیریت کنند.

بررسی چرخه حیات DevOps و اصول اساسی آن

چرخه حیات دواپس (DevOps Lifecycle) روندی تکراری و خودکار است که از ایده اولیه تا ارائه و نگهداری نرم‌افزار را شامل می‌شود. هدف آن، رساندن سریع و باکیفیت محصولات به دست کاربران است. مراحل اصلی چرخه حیات دواپس عبارت‌اند از:

• برنامه‌ریزی (Plan): در این مرحله، تیم‌ها ویژگی‌ها و اهداف نرم‌افزار را براساس نیازهای کاربران و کسب‌وکار مشخص کرده و یک لیست اولویت‌بندی‌شده از کارها (Backlog) تهیه می‌کنند.
• کدنویسی (Code): برنامه‌نویسان کد نرم‌افزار را می‌نویسند و برای مدیریت تغییرات آن، باید از ابزارهایی مثل Git استفاده کنند.
• ساخت و تست (Build & Test): کد نوشته‌شده به‌صورت خودکار تبدیل به نرم‌افزار قابل اجرا می‌شود و تست‌های خودکار برای اطمینان از عملکرد، کیفیت و امنیت آن انجام می‌گیرد.
• استقرار (Deploy): نرم‌افزار پس از تست، باید به محیط‌های مختلف مثل تست، آماده‌سازی و تولید منتقل شود. این کار با کمک فرایند تحویل مستمر (CD) انجام می‌شود.
• عملیات (Operate): تیم عملیات نرم‌افزار را در محیط تولید نگهداری و مدیریت می‌کند تا همیشه پایدار و در دسترس باشد.
• نظارت (Monitor): عملکرد نرم‌افزار به‌صورت مداوم بررسی‌شده و داده‌های مربوط به عملکرد، خطاها و تجربه کاربری جمع‌آوری می‌شود.
• بازخورد (Feedback): داده‌های جمع‌آوری‌شده برای تحلیل و بهبود نرم‌افزار به تیم بازگردانده می‌شوند و چرخه دوباره از مرحله برنامه‌ریزی شروع می‌شود.

اصول مهم و کاربردی چرخه حیات دواپس

چرخه حیات دواپس روی اصول مهم و کلیدی زیر بنا شده است.

همکاری و ارتباط

 هدف این اصل، از بین بردن جدایی بین تیم‌ها و ایجاد فرهنگ «مسئولیت مشترک» است. وقتی تیم‌ها به‌طور مداوم با هم همکاری می‌کنند، مشکلات کوچک سریع‌تر شناسایی و حل می‌شوند قبل از اینکه بزرگ شوند.

خودکارسازی (Automation)

 انجام خودکار کارهای تکراری مثل تست، استقرار و مدیریت زیرساخت باعث می‌شود کارها سریع‌تر، با خطای کمتر و موثرتر انجام شوند.

اندازه‌گیری و بازخورد

 جمع‌آوری مستمر اطلاعات عملکرد و نظرات مشتریان، به تیم‌ها کمک می‌کند تصمیمات دقیق بگیرند و فرایندهای خود را بهبود دهند.

حلقه بازخورد مداوم (Continuous Feedback Loop)

 این بخش قلب دواپس است و آن را از روش‌های سنتی متفاوت می‌کند. در مدل‌های قدیمی مثل آبشار، بازخورد دیر دریافت می‌شود و اصلاحات هزینه‌بر است. ولی در دواپس، عملکرد سیستم به‌طور مداوم زیر نظر گرفته می‌شود و داده‌ها بلافاصله به تیم بازمی‌گردند.

 این باعث بهبود مداوم، واکنش سریع به مشکلات و ارائه محصول با کیفیت‌تر و هماهنگ با نیاز مشتری می‌شود. به این ترتیب، سرعت و کارایی دواپس نه تنها از خودکارسازی بلکه از توانایی یادگیری و انطباق مداوم ناشی می‌شود و سازمان را در بازار رقابتی نگه می‌دارد.

به چه کسی مهندس DevOps می‌گویند؟

مهندس دواپس (Devops Engineer) کسی است که هم توسعه نرم‌افزار (Dev) و هم عملیات آی‌تی (Ops) را درک می‌کند و می‌تواند بین تیم‌های توسعه و عملیات ارتباط برقرار کند تا کارها به‌صورت یکپارچه انجام شود. او فقط نقش فنی ندارد، بلکه فرهنگ همکاری، خودکارسازی و مسئولیت مشترک بین تیم‌ها را هم ترویج می‌دهد. از جمله وظایف معمول مهندس دواپس عبارت‌اند از:

• ایجاد و نگهداری ابزارهای خودکارسازی
• نظارت بر عملکرد سیستم‌ها و رفع مشکلات محیط تولید
• افزایش امنیت سیستم‌ها با ارزیابی آسیب‌پذیری و مدیریت ریسک
• ساخت و مدیریت فرایندهای یکپارچه‌سازی و تحویل مداوم (CI/CD)
• مدیریت سرورها و زیرساخت‌ها، با استفاده از روش‌هایی مثل «زیرساخت به عنوان کد» (IaC)

مهارت‌های لازم برای مهندس دواپس

مهندس دواپس باید مجموعه‌ای از مهارت‌های نرم و سخت برای مدیریت بر فرایند توسعه نرم‌افزار را داشته باشد، مثل:

• توانایی همکاری و ارتباط موثر با تیم‌ها
• توانایی انجام ارزیابی‌های امنیتی و رعایت اصول DevSecOps
• آشنایی با کانتینرسازی (Docker) و مدیریت آن با Kubernetes
• دانش کار با سرویس‌های ابری مثل AWS ،Azure و Google Cloud
• کار با سیستم عامل لینوکس و برنامه‌نویسی اسکریپتی (Python و Bash)
• ذهنیت حل مسئله و توانایی مدیریت مسائل پیچیده به شکل سیستماتیک
• تجربه در خودکارسازی و مدیریت پیکربندی با ابزارهایی مثل Ansible ،Chef و CI/CD با Jenkins یا GitLab

ابزارهای مورد نیاز برای مهندس DevOps چیست؟

مهندس دواپس برای خودکارسازی و هماهنگ‌سازی فرایندها به مجموعه‌ای از ابزارها نیاز دارد. انتخاب ابزار مناسب برای هر مرحله از چرخه‌ حیات دواپس اهمیت زیادی دارد، چون استفاده از ابزارهای متعدد گاهی باعث ایجاد یک «زنجیره‌ی پیچیده ابزارها» می‌شود.

وظیفه‌ مهندس دواپس فقط کار با ابزارها نیست، بلکه طراحی و یکپارچه‌سازی آن‌هاست تا جریان کار بدون مشکل پیش برود. برخی از ابزارهای رایج در دواپس عبارت‌اند از:

فاز	نمونه ابزارها	کاربرد
برنامه‌ریزی و کشف	Jira ،Trello ،Confluence ،Miro	مدیریت پروژه، پیگیری کارها، برنامه‌ریزی Sprint، مستندسازی، ایده‌پردازی
کدنویسی و کنترل نسخه	Git ،GitHub ،GitLab ،Bitbucket	مدیریت تغییرات کد، همکاری تیمی از طریق Pull Requests
یکپارچه‌سازی و تحویل مداوم (CI/CD)	Jenkins ،GitLab CI/CD ،GitHub Actions ،Bamboo	خودکارسازی ساخت، تست و استقرار نرم‌افزار
مدیریت زیرساخت / IaC	Terraform ،Ansible ،Chef ،Puppet ،AWS CloudFormation ،Azure ARM Templates	مدیریت و راه‌اندازی زیرساخت سرور، شبکه و ابری با استفاده از کد
کانتینرسازی و ارکستراسیون	Docker ،Kubernetes ،OpenShift	بسته‌بندی نرم‌افزار و محیط اجرا در کانتینر و مدیریت آن‌ها در مقیاس بزرگ
نظارت و مانیتورینگ	Nagios ،Prometheus ،Grafana ،ELK Stack	جمع‌آوری داده‌ها، نظارت بر عملکرد و سلامت سیستم
محاسبات ابری و خدمات	AWS ،Azure ،Google Cloud	استفاده از سرویس‌های ابری برای اجرای برنامه‌ها و زیرساخت
ابزارهای همکاری و مدیریت پروژه	Jira ،Confluence ،GitLab Issues	هماهنگی تیم، مدیریت وظایف و برنامه‌ریزی چابک

توسعه سریع و مطمئن نرم‌افزار را با داوپس تجربه کنید

دواپس روشی برای تولید نرم‌افزار است که با خودکارسازی و هماهنگ کردن کار توسعه‌دهندگان و تیم عملیات، سرعت و کیفیت کار را بالا می‌برد. در این روش، تیم‌ها جدا کار نمی‌کنند و مسئولیت‌ها را با هم تقسیم می‌کنند.

ابزارهای خودکار مثل کنترل نسخه، CI/CD، کانتینرها و مانیتورینگ کمک می‌کنند تا خطاها سریع پیدا شوند و نرم‌افزار به‌صورت پیوسته و منظم تحویل داده شود.

با این حال، برای اجرای دواپس باید فرهنگ سازمان تغییر کند و روی زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری شود. همچنین شاخه‌ای به نام DevSecOps هم وجود دارد که امنیت را در تمام مراحل توسعه نرم‌افزار لحاظ می‌کند.

در این مطلب همه چیز درباره دواپس چیست را توضیح دادیم، به نظر شما استفاده از این رویکرد چقدر می‌تواند به موفقیت کسب‌وکارها کمک کند؟

سوالات متداول در مورد دواپس

در این بخش به سوالات رایج کاربران درباره دواپس پاسخ می‌دهیم: